Kürtler
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 |
Bu sayfa, kayıtlı olmayan kullanıcılara geçici olarak kapatılmıştır. Bu yapılan koruma sayfanın bu anki halinin onaylandığı anlamına gelmez. Lütfen değişiklikleri tartışma sayfasında belirtin ya da korumanın kalkması talebinde bulunun. |
| Kürtler | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
  
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Toplam Nüfus | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Önemli Bölgeler | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dil(ler) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| bunun yanında Farsça ve Arapça geniş bir kesim tarafından konuşulur. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Din(ler) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İslam,Yezidilik,Zerdüştlük,Musevilik,Hristiyanlık |
Kürtler Mezopotamya'nın yerlilerinden olup batıda Zagros dağlarından doğuda Toros dağlarına kadar güneyde Himrin dağlarından kuzeyde Kaçkar dağlarına kadar uzanan coğrafyada yoğun şekilde yaşamış olan 20-30 milyon kişiden oluşan etnik gruba mensup ve Hint-Avrupa dili konuşan halklardan biridir.
Konu başlıkları[gizle] |
Din
Kürtler, dini bakımdan çok heterojen bir halk olup aralarında birçok farklı dine mensup gruplar vardır. Kürtler'in çoğunluğu Sünni Müslüman olup İslamiyeti kabul etmiştir. Türkiye ve İran sınırları içinde yaşayan Kürtler'in çoğunluğu Ehli-Sünnet meshebine bağlı (Şafii ağırlıklı) olup önemli kısmı ise Alevidir. (İran'daki Alevi Kürtlere Ehl-i Hak denir.). Ayrıca Şii, Yezidi, Yahudi, Zerdüşt ve Hıristiyan Kürtleri de mevcuttur.
Dil
Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İrani kolunun kuzey-batı İrani grubuna ait bir dildir.1 Kürtçe, dünyada tahminen 20-30 milyon insan tarafından konuşulmaktadır. Kürtlerin konuştuğu lehçeler şöyle sıralanabilir: Kurmanci, Sorani ve Kelhuri. Bunun dışında Zazaca'nın Kürtçe'nin bir lehçesi olduğuna dair kanıtlanmamış iddialar mevcuttur[9].
Kürtçe, bugün Türkiye, İran, Irak, Suriye, Ermenistan, Lübnan gibi değişik devletlerin sınırları içinde yaşamakta olan Kürtlerce konuşulur. Kürtçe Irak'ta resmi dil olarak tanınmıştır. Dil içerisinde, Farsça, Arapça ve Türkçe kelimeler bulunmaktadır.
Kürt edebiyatı; halk edebiyatı ve yazılı edebiyat olarak ikiye ayrılır. Sözlü edebiyat, yani halk edebiyatının tarihi binlerce yıl öncesine kadar dayanıyor. Yazılı edebiyat ise bin yıl öncesine kadar dayanıyor. Hemadani Baba Tahir (935-1010), Kürt edebiyatının ilk yazılı örneğini, bin 100 yıl önce İran'da Arap alfabesiyle Kürtçe yazmıştır.
Kürtçe'nin eski ve edebi eserlere sahip diğer bir lehçesi de Kurmanci lehçesidir. Kurmanci lehçesiyle bu güne kadar ulaşmış şiirler yazan Kürt şairleri arasında ilk akla gelenler: Elîyê Herîrî (1425-1495), Feqîyê Teyran (1590-1660), Melayê Cizîrî (1570-1640) ve Ehmedê Xanî (1650-1707)'dir. Ehmedê Xanî'nin Mem û Zîn adlı ünlü eseri ilk kez 1730'da çevrilip yayımlanmıştır.
Ortadoğu'da Kürtler
Kürtler yoğun olarak Toros ve Zagros dağlarının kesiştiği, Mezopotamyayı da içine alan, Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğusu, Irak'ın kuzeyi, İran'ın Kurdistan, Batı Azerbaycan, Azerbaycan (Zengilan, Laçin, Kubadli, Kelbecer) Kermanşah ve Loristan eyaletlerinde yaşarlar.
Türkiye
Nüfus
Türkiye'deki Kürt kökenli Türk nüfusuna dair sayım Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından 1965'de yapılmıştır. Buna göre, 1965'de 31.391.421 olan Türkiye Nüfusu'nun 2.219.502'si ana dili olarak Kürtçe'yi beyan etmiştir. Bu sayı, toplam nüfusun yüzde 7,07'sine tekabül etmektedir. 2000'li yıllara bakıldıığında ise Türkiye'de yaklaşık 15 milyon Kürt asıllı Türk vatandaşı olduğu Amerikan istihbaratı CIA tarafından iddia edilmektedir. [10] Ancak CIA'nın güvenilirliği şaibelidir(leke).Çünkü tarafsız olmayan, ABD çıkarları için çalışan bir Amerikan kurumudur.
Coğrafya
Türkiye'deki Kürtler Güneydoğu Anadolu ve doğu anadolu bölgesine yayılmış halde bulunuyor. Osmanlı döneminde Konya, Ankara, Kırşehir ve Aksaray gibi İç Anadolu'nun köylerine sürülmüş (Orta Anadolu Kürtleri Kürtçe: Kurdên Anatoliya Navîn) ve Cumhuriyet döneminde İstanbul, İzmir, Ankara, Adana, Mersin`samsun tokat amasya artvin ve Bursa gibi Türkiye'nin büyük kentlerine ve diğer ülkelere göç etmişlerdir.
Bu nedenle, özellikle Anadolu'nun batısında yaşayan Kürt kökenli nüfusun, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'ya göre çok daha fazla olduğu tahmin edilmektedir; ancak yukarıda belirtildiği gibi, nüfus sayımlarında vatandaşlık esas alındığı ve etnik köken sorulmadığı için, Kürt kökenli nüfusun nerede daha yoğun olduğu konusunda kesin bir şey söylemek olanaksızdır. Ayrıca evlenmeler sonucu da nüfus karışmıştır. Bir kısım Kürt kökenli Türk vatandaşı ise başta Almanya olmak üzere, çeşitli Batı Avrupa ülkelerine göç etmiştir.
İran
Nüfus
İran'da yaşayan Kürtler çoğunlukla İran, Irak ve İran Türkiye sınırında yaşamaktadırlar. Amerikan istihbaratı CIA tarafından Kürt nüfusunun 15 ila 20 milyonu (2000) bulduğu iddia edilmektedir. [11]
Suriye
Nüfus
Amerikan istihbaratı CIA'ye göre tahmini nüfus 1 ila 2 milyon arasındadır. [12] [13]
Coğrafya
Suriye'deki Kürt nüfusu genellikle Suriye-Türkiye ve Suriye-Irak sınırlarına yakın bölgelerde yaşamaktadır.
Politika
Türkiye ile Suriye ülke sınırlarından en rahatsız insanlar sürekli konu edilmiştir, Propaganda filmi gibi bir çok filmde konu çok fazla değişmemiştir. [14]. Günümüzde de sınır bayramlaşmaları olarak isimlendirilen bu tür buluşmaların odağında Kürtler vardır.
Keskin politikalarıyla 'Çöl tilkisi' [15] olarak isimlendirilen Suriye Devlet Başkanı Hafız Esad'ın amaçlarından biri Kürt nüfusunun Suriye'den ayrılmasını engellemek ve hafif politikalarıyla nüfusu Suriye'ye entegre etmekti. Esad, Abdullah Öcalan'ı destekleyerek bazı Kürtleri arkasına alıp yıllarca kendisini desteklemeyen çeşitli Kürt gruplarını bir şekilde susturabilmişti.
Suriye Devletinin Öcalan'ın Suriye yaşantısı boyunca Kürtlerle ikili ilişkileri ve Hafız Esad'ın bu politikayı farklı kullanımı defalarca dikkat çekmiş ve hatta ciddi krizlere dönüşmüştü. Uzun bir süre sonra Türkiye Suriye'yi uyarmıştı [16] bu uyarılar Suriye'den yanıt bulmuştu ve PKK'nin en büyük ismi Abdullah Öcalan Suriyeyi terketmişti.
Süriye'nin Kürt nüfusu üzerindeki iletişim politikası değişmiş ve artık günlük hayatta farklı şekillerde karşılaşılan bu tür baskılar nihayetinde bir futbol maçında patlak vermişti. Arap taraftarların Saddam Hüseyin lehine sloganlar atarak başladıkları olaylı bir futbol maçında Kürt ve Arap taraftarlar arasındaki kavgaya polisler müdahele etmiş ve onlarca kişinin hayatını kaybettiği maçta yüzlerce insan yaralanmıştı. Onbinlerce Kürdün sokaklara döküldüğü olaylar Suriye devletinin yanlış yaklaşımlarıyla bir anda isyana dönüşmüştü [17].
Bu olaylardan sonra özellikle yabancı basının Suriye'nin Kürt Kimliğini tehlike olarak gördüğüne dair açıklamaları Suriye'nin devlet politikasını bir daha değiştirecekti. [18]
Irak
Coğrafya
Özerk bölgeyle beraber Irak genelinde Kürt nüfusu Amerikan istihbaratı CIA'ye göre 5 milyonun üzerindedir. [19]
Nüfus
Irak'ta Kürt nüfusunun geneli Irak Kürdistan Özerk Bölgesi sınırları dahilinde yaşamaktadır. Geri kalan nüfusun büyük bir kısmı Bağdat'ta yaşamaktadır. 2002 yılından beridir süregelen savaştan zarar gören Bağdatlı Kürtlerin çoğunun savaşın zararlarını tekrar yaşamamak için Özerk bölgeye göçleriyle Özerk bölgenin nüfusunda değişiklikler meydana gelmiştir.
Ermenistan
Nüfus
Ermenistan'da Amerikan istihbaratı CIA'ye göre yaşayan (40.000)'nin üzerinde bulunan Kürt halkının çoğunluğu Yezidilerden oluşmaktadır. [20]
Notlar
- ^ http://www.joshuaproject.net/people-clusters.php?rop2=C0114
- ^ http://www.milliyet.com.tr/2007/03/22/guncel/agun.html
- ^ http://www.joshuaproject.net/peopctry.php?rop3=105458&rog3=TU
- ^ http://www.joshuaproject.net/countries.php?rog3=IR
- ^ http://www.joshuaproject.net/countries.php?rog3=IZ
- ^ http://www.joshuaproject.net/peopctry.php?rop3=105458&rog3=SY
- ^ a b c d e f g h i j k l m n http://www.institutkurde.org/en/kurdorama/
- ^ Lokman I. Meho, The Kurds and Kurdistan: A General Background, in Kurdish Culture and Society: An Annotated Bibliography. Comp. Lokman I. Meho & Kelly Maglaughlin (Westport, CT: Greenwood Press, 2001), 4.
- ^ Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Summer Institute of Linguistics (SIL) ve İranoloji'ye göre Zazaca bir lehçe değil.(Bkz:Zaza Language (SIL))
- ^ Cia.gov
- ^ Cia.gov
- ^ Cia.gov
- ^ Avrupa Konseyi Parlementerler Meclisi
- ^ Türk Sinemasında Kürtler
- ^ Çöl tilkisi
- ^ PKK'yı destekleyen Suriye'ye son uyarı
- ^ Radikal Suriye'deki Kürt isyanı bölgeyi gerdi
- ^ Amerika'nın Sesi 'Suriye Kürt Kimliğini Tehlike Olarak Görüyor'
- ^ Cia.gov
- ^ Cia.gov
Kitaplar
- Kürdistan Tarihi; Kürt Araştırmaları Merkezi, Rusya Bilimler Akamedisi - (Avesta-Yayın)
- Kürt İsyanları ( Tedip ve Tenkil ); Ahmet Kahraman
- Kürdistan'da önderliksel gelişme ve ULUSLARARASI KOMPLO; Waşenên Serxwebun 97
- Kürdistan Tarihinde Dersim; Dr.Vet.Nuri Dersimi
- Kürtler ve Kürdistan; D. N. Mac Kenzie, Th. Bois, Vladimir Feodoroviç Minorsky; 1996 Doz Basım-Yayın
- Kürtler; Hasan Cemal; 2004 Doğan Kitap ISBN 9752930891
- Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri; Lale Yalçın - Heckmann; 2002 İletişim Yayınları ISBN 9750500633
- Kürtler / Bir El Kitabı; Mehrdad R. Izady; 2004 Doz Basım-Yayın ISBN 9756876409
- Mervani Kürtleri Tarihi; İbn'ül Ezrak; 1990 Koral Yayınları
- Irak Kürtleri; Kerim Yıldız; 2005 Belge Yayınları ISBN 9753443293
- Türkler ve Kürtler Ortadoğu'da İktidar ve İsyan Gelenekleri; Suat Parlar; 2005 Bağdat Yayınları ISBN 975001944X
- Kürtler: Bölgesel ve Bölge Dışı Güçler; Ali Rıza Şeyh Attar; 2004 Anka Yayınları ISBN 9756628960
- Kürtler 'Tarih ve Politika'; Hasan Arfa; 2006 Avesta Yayınları ISBN 9758637398
- Kürtler ve Şeyh Sait İsyanı 'Kürt Milliyetçiliği'; Nurer Uğurlu; 2006 Örgün Yayınevi ISBN 9757651508
- Açık - Gizli / Resmi - Gayrıresmi Kürdoloji Belgeleri; Hazırlayan: Mehmet Bayrak; 1994 Özge Yayınları ISBN 9757861022
- Modern Kürt Tarihi; David McDowall; 2004 Doruk Yayımcılık ISBN 9755534369
- Kürtlük, Türklük, Alevilik / Etnik ve Dinsel Kimlik Mücadeleleri; Martin van Bruinessen; 2000 İletişim Yayınları ISBN 9754707987
- Ağa, Şeyh, Devlet; Martin van Bruinessen; 2003 İletişim Yayınları ISBN 9754709416
- Kürt Milliyetçiliğinin Kökenleri; Abbas Vali; 2005 Avesta Yayınları ISBN 9758637940
- Kürt Sorununu Yeniden Düşünmek Yanlış Giden Neydi? Bundan Sonra Nereye?; Mustafa Akyol, 2006 Doğan Kitapçılık ISBN 9752934455
- Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi Kökenleri ve Gelişimi; Wadie Jwaideh; İletişim Yayınları ISBN 9754701709
İlgili Filmler
- Yol, (1981); Yönetmen: Yılmaz Güney
- Hakkâri'de Bir Mevsim, (1983); Yönetmen: Erden Kıral
- Işıklar Sönmesin, (1996); Yönetmen: Reis Çelik
- Güneşe Yolculuk, (1998); Yönetmen: Yeşim Ustaoğlu
- Sınır, (1999); Yönetmen: Gani Rüzgar Şavata
- Beed-o baad (Rüzgar Bizi Götürecek) (1999); Yönetmen: Abbas Kiarostami
- Kara Tahta, (1999); Yönetmen: Samira Makhmalbaf
- Sarhoş Atlar Zamanı, (2000); Yönetmen: Bahman Ghobadi, Fragman
- Fotograf, (2001); Yönetmen: Kazım Öz
- Dava - Doz, (2001); Yönetmen: Gani Rüzgar Şavata
- Büyük Adam Küçük Aşk, (2001); Yönetmen: Handan İpekçi
- Irak'ta Bılakılmak (Anavatanımın Şarkıları), (2002); Yönetmen: Bahman Ghobadi Fragman
- Kilomètre zéro (Zîro Kîlometre) (2005); Yönetmen: Hiner Saleem
- Kaplumbağalar da Uçar, (2004); Yönetmen: Bahman Ghobadi, Fragman
- Dûr - Uzak, (2005); Yönetmen: Kazım Öz
- Half Moon (Niwe Mang)', (2006); Yönetmen: Bahman Ghobadi, Fragman
